1950

26 maja - w liście do kompozytora Tadeusza Kasserna przebywającego w Nowym Jorku, Palester radzi się w sprawie ewentualnej emigracji do USA. Jest rozgoryczony coraz trudniejszą sytuacją materialną, wynikajacą ze wstrzymania wydań jego utworów przez PWM. Także minister Sokorski nie spełnił obietnic dotyczących wykonywania muzyki Palestra w Polsce.

25 sierpnia - w emigracyjnym piśmie "Dziennik Polski" pojawia się notka o pozostaniu Palestra na emigracji: Roman Palester, znany kompozytor polski, znalazł się w Polsce na indeksie jako "formalista" i muzyk ulegający wpływom Zachodu. Wezwany do powrotu do kraju, Palester odmówił i pozostał w Paryżu. Palester jest pierwszym wybitnym przedstawicielem sztuki zza żelaznej kurtyny, który wybrał "wolność".

Palester nie przyjmuje propozycji współpracy z Kranichsteiner Institut w Darmstadcie.

 

21 stycznia - umiera George Orwell.

11 maja - w Théâtre des Noctambule premiera Łysej Śpiewaczki Eugena Ionecso, jednej z najważniejszych sztuk teatru absurdu.

25 czerwca - wojska Korei Północnej wkraczają do Korei Południowej. Początek trwającej 3 lata wojny koreańskiej.

Powstaje Stabat Mater Francisa Poulenca.

1951

20 marca - Palester zostaje skreślony z listy członków ZAiKS na wniosek kompozytora.

dalsze należenie moje do ZAiKSu stało się w istniejących stosunkach - całkowicie niecelowe. Jestem kompozytorem, który utrzymuje się wyłącznie ze swoich dochodów autorskich, a zamrażanie moich należności w Polsce i każdorazowe uzależnianie ich wypłat od decyzji Komisji Dewizowej lub konsulatów polskich wydaje mi się przeciwne samej zasadzie prawa autorskiego i jego celowi. [...] Okoliczności, które zmuszają mnie do wystąpienia z ZAiKSu nie zależą ani ode mnie, ani od Panów i nie tracę nadziei, że kiedyś w przyszłości będę mógł z powrotem być członkiem ZAiKSu.

7 kwietnia - Palester zostaje skreślony z listy członków Związku Kompozytorów Polskich, o czym kompozytor zostaje poinformowany podpisanym przez Witolda Rudzińskiego i Kazimierza Serockiego listem: Zarząd Główny ZKP komunikuje Panu, że wobec złożonej przez Pana rezygnacji z obywatelstwa polskiego oraz biorąc pod uwagę Pańskie nieetyczne postępowanie wobec Rządu RP i działanie na niekorzyść członków ZKP, jednomyślną uchwałą z dnia 7 kwietnia 1951 r. pozbawił Pana członkostwa Związku Kompozytorów Polskich. Uchwałę powyższą Zarząd Główny ZKP powziął z tym większym żalem, że dotyczy ona tak wybitnego jak Pan artysty.

W "Kulturze" paryskiej Palester publikuje dwa artykuły: Konflikt Marsjasza i Uwagi o muzyce czyli "Pazylogia" i "współczesny Apollo". Kompozytor przedstawia w nich swoje stanowisko na temat związków artysty ze społeczeństwem. Ukazując fałsz społecznego zaangażowania się artystów bloku komunistycznego, opowiada się za koniecznością wyrażania siebie, bez względu na popularność, czy aktualne profity.

Powstaje Missa brevis. Palester kończy pracę nad pierwszą wersją Trenów Kochanowskiego.

 

13 lipca - w Los Angeles umiera Arnold Schönberg.

11 września - prapremiera ostatniej opery neoklasycznej Igora Strawińskiego Żywot rozpustnika.

Powstaje Kreuzspiel Karlheinza Stockhausena - jeden z pierwszych przykładów muzyki punktualistycznej.

W Kolonii z inicjatywy Wernera Meyera-Epplera powstaje studio muzyki elektronicznej.

Krytycy francuscy Charles Estienne i Pierre Guéguen po raz pierwszy wprowadzają pojęcie taszyzm na określenie nurtu abstrakcji niegeometrycznej w malarstwie europejskim.

1952

Wiosną Palestrowie przenoszą się do Monachium i rozpoczynają pracę w polskiej sekcji Radia Wolna Europa. Roman Palester zostaje kierownikiem redakcji kulturalnej, a jego żona Barbara - prowadzi redakcję muzyczną.

9 maja - emisja pierwszej audycji z cyklu Muzyka obala granice. Palester wyjaśnia w niej nietypową formę audycji-koncertu: ideą przewodnią cyklu jest popularyzacja muzyki w Polsce zakazanej lub wykonywanej niezwykle rzadko. Jednocześnie podczas swych audycji Palester poddaje gruntownej krytyce działania rządu polskiego na polu kultury.

Palester kończy pracę nad Trzema Sonetami do Orfeusza oraz nad pierwszą wersją IV Symfonii.

 

3 maja - w Monachium powstaje Polska Sekcja Radia Wolna Europa.

22 lipca - uchwalenie konstytucji PRL wzorowanej na ustawodawstwie radzieckim.

29 sierpnia - na festiwalu w Woodstock pianista David Tudor wykonuje 4'33'' Johna Cage'a.

Powstaje jedno z najbardziej znanych dzieł „gorącej abstrakcji” – Blue Poles Jacksona Pollocka.

Mauriac otrzymuje Nagrodę Nobla za „głęboką przejrzystość duchową i siłę artystyczną, którą ukazuje w swoich powieściach dramat ludzkiego życia”.

1953

Palester jest jurorem konkursu kompozytorskiego w Oslo. Komponuje Passacaglię na orkiestrę.

4 grudnia - w audycji z cyklu Komentarz dnia Palester przenikliwie analizuje sytuację kulturalną w Polsce:

Wielki malarz francuski Degas miał tę słabość, że w wolnych chwilach lubił pisać wiersze. Wydawało mu się, że jest lepszym poetą niż malarzem. Kiedyś skarżył się on poecie Mallarmé, że brak mu „idei" do wierszy. Na co otrzymał od Mallarmé odpowiedź, że "wierszy nie pisze się za pomocą idei, ale za pomocą słów". Ta anegdotka przypomniała mi się w związku ze smutną drogą, jaką przebywa w tej chwili muzyka i kompozytorzy w Kraju. Jaka jest ta droga i gdzie ona prowadzi? – nie trudno zgadnąć. Ale proces całkowitego podporządkowania sztuki polskiej kierownictwu sowieckiemu, proces niszczenia tego wszystkiego, co przez wieki było naszą chlubą i stanowiło o niezależności i wielkości kultury polskiej – ten proces jest zawoalowany, niejako przesłonięty cyframi bogatych statystyk, sprawozdaniami z sukcesu artystów polskich za granicą itd., itd. Kto uważnie czyta te sprawozdania, znajdzie w nich dostateczną ilość materiału, który pozwoli stwierdzić istotny stan rzeczy: upadek niezależnej twórczości oraz sprowadzenie sztuki i muzyki do roli wyłącznie politycznej. Nie mamy żadnych uprzedzeń narodowościowych, ale wydaje się nam, że nawiązanie stosunków kulturalnych polsko-chińskich, czy polsko-mongolskich – tak triumfalnie roztrąbione przez prasę – nie jest w istocie rzeczy dla Polaków rzeczą takiej wagi, jak to utrzymuje prasa warszawska. Za to określenie „polsko-mongolski" ujmuje w gruncie rzeczy trafnie kierunek rozwoju, jaki chwilowi warszawscy gubernatorzy chcieliby nadać kulturze polskiej.

 

5 stycznia - w Théâtre de Babylone w Paryżuzostaje wystawiona sztuka Samuela Becketta Czekając na Godota.

5 marca - umiera Józef Stalin; tego samego dnia umiera Sergiusz Prokofiew.

10 czerwca - w Katowicach umiera Grzegorz Fitelberg.

16 czerwca - wybucha powstanie w Berlinie Wschodnim krwawo stłumione przez wojska radzieckie.

6 grudnia - umiera Konstanty Ildefons Gałczyński.

27 grudnia - w Zakopanem umiera Julian Tuwim.

Kultura Paryska wydaje Zniewolony umysł Czesława Miłosza.

1954

Pojawiają się problemy z wykonywaniem utworów Palestra na festiwalach Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej: kompozycje powinny być zgłaszane przez sekcje krajowe, na co kompozytor liczyć nie może.

Powstają nowe kompozycje: Preludia na fortepian, druga wersja Nokturnu na orkiestrę i Adagio na orkiestrę, będące wersją orkiestrową III części III Kwartetu smyczkowego.

8 lipca - w audycji z cyklu Kultura w niewoli Palester już po raz drugi podejmuje polemikę z Andrzejem Panufnikiem.

Jeśli więc Panufnik nie zająknie się przed mikrofonem zarzucając Zachodowi, że to on właśnie stworzył dzisiejszy tragiczny podział świata, to znaczy, że albo nasz kompozytor uważa słuchaczy polskiego radia za ludzi wyjątkowo naiwnych, albo jest mu najzupełniej obojętne, czy emituje do mikrofonu kłamstwo. Że to pierwsze nie wchodzi w rachubę, tego dowodem jest wspaniały opór przeciw bolszewizacji, jaki miliony Polaków pokazują każdego dnia. A zatem pozostaje tylko to drugie. I to jest najsmutniejsze. Sądzicie państwo, że Panufnik nie wie, że mówi do mikrofonu zwyczajne kłamstwa? Ależ wie doskonale. Wie, że jego wypowiedź jest niezgodna z prawdą, szkodliwa, nieuczciwa i idąca na rękę okupantowi – ale tu wchodzi w grę sprawa giętkiego karku. Tego rodzaju wypowiedzi przynoszą dużą i bezpośrednią korzyść osobistą. Panufnik naśladuje w tym Iwaszkiewicza, który przecież też na zachodzie udaje biednego, pokrzywdzonego liberała, a w Kraju podpisuje oburącz wszystkie możliwe kłamstwa.

Kiedy jednak wkrótce potem Panufnik znajdzie się na Zachodzie jako uciekinier z Polski - Palester okaże mu dużo życzliwości.

 

19 maja - w Nowym Jorku umiera Charles Ives.  

14 lipca - na lotnisku w Heathrow w Londynie ląduje Andrzej Panufnik. To chyba najbardziej spektakularna ucieczka artysty z Polski komunistycznej.

3 listopada - w Nicei umiera Henri Matisse.

17 grudnia - umiera Zofia Nałkowska.

Witold Lutosławski kończy swój Koncert na orkiestrę. Dzieło to będzie najchętniej wykonywanym dziełem kompozytora, choć sam Lutosławski nie bardzo je cenił.

1955

9 marca - Palester komentuje koncert inauguracyjny w odbudowanej po zniszczeniach wojennych Filharmonii Warszawskiej, właśnie przemianowanej na Narodową.

W sumie był to koncert poważny i upoważniałby do pełnego poparcia odrodzonej filharmonii, gdyby nie to, że jej program będzie musiał stosować się do wymagań rządowej polityki artystycznej. Póki rządzą w Warszawie komuniści – póty ta filharmonia nie będzie całkowicie "polska", pomimo swojej nowej, szumnej nazwy. Bo ogromna część prawdziwie polskiej muzyki nie będzie miała do niej dostępu i pozostanie pod anatemą. Toteż do czasu ta część polskiej muzyki musi sobie poszukać przytułku zagranicą. Ale musi przyjść kiedyś moment wolności i swobody. Wtedy będzie czas nazwać filharmonię "narodową".

7 października - Palester otrzymuje, wraz z Andrzejem Panufnikiem i Antonim Szałowskim, pierwszą nagrodę Polskich Oddziałów Wartowniczych przy Armii Amerykańskiej.

Powstaje Concertino per clavicembalo e dieci strumenti su temi di vecchie danze polacche oraz Variazioni per orchestra.

 

21 lutego - Filharmonia Warszawska otrzymuje miano Narodowej i wraca do odbudowanej (choć w zupełnie innym stylu) siedziby. 

6 maja - RFN zostaje przyjęta do NATO.

14 maja - zostaje podpisany w Warszawie Układ Warszawski. Miał on być odpowiedzią na militaryzację Niemiec Zachodnich i wstąpienie RFN do NATO.

25 czerwca - zostaje poświęcona kaplica Notre-Dame du Haut w Ronchemp. To dzieło Le Corbusiera należy do najciekawszych przykładów modernizmu w sztuce sakralnej.

12 sierpnia - umiera Tomasz Mann.

1956

Palester zasiada w jury konkursu kompozytorskiego w Sztokholmie.

W tym roku nie powstaje żaden utwór Palestra. Pomimo, iż kompozytor zastrzegł sobie zachowanie godzin popołudniowych dla pracy twórczej, intensywna działalność w radiu zaczyna negatywnie oddziaływać na jego pracę kompozytorską.

Kompozytor pilnie obserwuje zmiany w Polsce: początki "odwilży" oraz powstanie festiwalu muzyki współczesnej w Warszawie.

 

Nie mamy zamiaru dziś jeszcze pisać syntetycznie i ogólnie o przebiegu festiwalu warszawskiego. O jego założeniach i wątpliwościach, jakie te założenia nasuwały – mówiliśmy już dostatecznie. Nie ma więc powodu powtarzać raz jeszcze wszystkie nasze zastrzeżenia natury artystycznej. Lepiej zająć się wrażeniami i refleksjami, jakie nasuwają poszczególne utwory, W dziedzinie muzyki niepolskiej, ogólnie biorąc: muzyki europejskiej, festiwal nie przyniósł nie tylko żadnych rewelacji, ale był po prostu zbiorem przypadkowo dobranych utworów ostatnich kilkudziesięciu lat.[...]Natomiast niewątpliwie "z głową" i z pewnym ogólnym celem na oku był ułożony program utworów polskich. Nie na darmo od lat muzycy krajowi rzucają co jakiś czas enigmatyczne hasło "stylu polskiego" w muzyce. Sprawa ta leży nam wszystkim mocno na sercu z tym, że my tutaj – na uchodźstwie – możemy o niej mówić swobodniej, jako że nie mamy żadnych serwitutów politycznych i nie mamy nad sobą – na szczęście - żadnego ministerstwa, od którego moglibyśmy w zamian za szumne hasła wyciągnąć pieniądze na zamówienia i propagandę artystyczną. Otóż jest rzeczą niewątpliwą, że nie można stworzyć żadnego stylu "na komendę" i na zamówienie. Nam się wydaje, że dziś jesteśmy od tego tak wymarzonego "stylu polskiego" w muzyce dalsi, niż kiedykolwiek. I to nawet nie z powodu kilkuletniej niszczącej działalności socrealizmu. Nie. Po prostu nasze czasy nie faworyzują tego rozwoju.

 

3 stycznia - Olivier Messiaen kończy pisać Oiseaux exotiques, utwór będący kulminacją jego ornitologicznych fascynacji.

25 czerwca - wybuch strajku w Poznaniu, który przerodzi się w otwarty protest przeciwko władzy.

Od 10 do 20 października odbywa się w Warszawie I Festiwal Muzyki Współczesnej – później nazwany Warszawską Jesienią. 

24 października - wiec na Placu Defilad wyrazem poparcia dla Wiesława Gomułki, który został parę dni wcześniej wybrany na pierwszego sekretarza PZPR. Początek odwilży. W polityce kulturalnej rezygnacja z promowania socrealizmu. .

W "Życiu Literackim" publikacja wierszy pięciu debiutujących poetów. Jest wśród nich Miron Białoszewski i Zbigniew Herbert.

W studio elektronicznym w Kolonii powstaje Gesang der Jünglinge Karlheinza Stockhausena uważane za pierwsze arcydzieło elektronicznej muzyki. W tym samym roku powstaje też słynny aleatoryczny Klavierstücke XI.

1957

Na fali przemian w Polsce utwory Palestra pojawiają się w salach koncertowych. 11 czerwca w Krakowie, a 14-16 czerwca w Bydgoszczy mają miejsce wykonania Passacaglii, 27 i 28 września w Krakowie zostaje zaprezentowana kantata Wisła. 1 listopada wykonano w Warszawie pod dyrekcją Bohdana Wodiczki Requiem. To wykonanie doczekało się bardzo dobrych recenzji. Bohdan Pociej napisał, że od Stabat Mater Szymanowskiego nie było wybitniejszego dzieła tego gatunku. Niestety, już wkrótce dzieła Palestra ponownie znikną z repertuarów polskich filharmonii.

Palester nawiązuje kontakt z wydawnictwem PWM.

 

1 stycznia - powołanie do życia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.

We Włoszech zostaje wydana, przeszmuglowana z ZSRR powieść Borysa Pasternaka – Doktor Żywago. Za rok Pasternak otrzyma za nią Nagrodę Nobla. Zmuszony przez władzę do odmowy jej przyjęcia i ciągle nękany pisarz umrze w 1960 na zawał serca.

Wydana zostaje trylogia powieściowa Kolumbowie Romana Bratnego – jedna z pierwszych książek poruszająca temat AK i Powstania Warszawskiego.

Powstają pierwsze assemblaże Władysława Hasiora.

Powstaje ostatnie dzieło Artura Malawskiego (kompozytor umiera 26 grudnia) poświęcone wydarzeniom 1956 na Węgrzech: Hungaria 1956.

Pierre Boulez kończy swoją III Sonatę fortepianową, będącą przykładem zastosowania aleatoryzmu w wielkiej formie wieloczęściowej.

1958

28 maja - w audycji z cyklu Wiadomości kulturalne Palester komentuje występy Filharmonii Narodowej w Brukseli. Tym razem w komentarzach Palestra znajdzie się duża dawka optymizmu:

Orkiestra i chór Filharmonii Narodowej mają przed sobą bardzo piękne możliwości rozwoju. Mają wszelkie dane na to, aby w ciągu lat stać się zespołem znanym w całym świecie. Bo mają zapał i entuzjazm. A to jest najważniejsze. Ale, ażeby rzeczywiście dostały się na poziom światowy, do klasy renomowanych, poszukiwanych przez agentów zespołów, potrzeba rozmachu i szerokich horyzontów. Zarówno artystycznego, jak i organizacyjnego. Wszyscy ci artyści są źle płatni, spotykają się z niezrozumieniem swoich najbardziej elementarnych potrzeb, nie mają mieszkań, nie mają nawet możliwości dalszego rozwijania się przez znajomość najnowszej literatury każdego instrumentu. Żyją w warunkach, które czynią każdy ich wysiłek artystyczny podwójnie cennym. Dopiero w świetle tych najrozmaitszych wyrzeczeń dnia codziennego i innych utrudnień, dopiero w tym świetle rezultat ich pracy można ocenić we właściwy sposób. Mamy nadzieję, że może po tym sukcesie brukselskim coś się nareszcie zmieni na lepsze w warunkach pracy muzyków orkiestry. Zasługują na to ze wszech miar, bo to oni, właśnie oni i artyści - soliści, oni wszyscy razem odnieśli największy sukces. A o rezultatach artystycznych kapelmistrzów, pianistów, skrzypków i śpiewaków - solistów opowiemy Państwu w następnej pogadance. Zasłużyli bowiem aż nadto, aby o każdym z nich pomówić z osobna i szerzej.

2 października - na II Festiwalu Warszawska Jesień zostaje wykonana IV Symfonia Palestra. Następna prezentacja muzyki Palestra podczas Warszawskiej Jesieni będzie miała miejsce w roku 1977.

Powstają dwie kompozycje na orkiestrę kameralną: Piccolo concerto oraz Study 58.

 

13 lutego - w Paryżu umiera Georges Roualt.

26 marca - w Katowicach prawykonanie Muzyki żałobnej Witolda Lutosławskiego.

3 października - premiera filmu Popiół i diament według powieści Jerzego Andrzejewskiego w reżyserii Andrzeja Wajdy. Wajda znacznie zmienia wymowę dzieła Andrzejewskiego, dlatego ten, uznany dziś za klasyczny obraz ma kłopoty z cenzurą.

5 października - proklamowanie we Francji V Republiki. Jej prezydentem zostaje Charles de Gaulle.

1959

13 lipca - audycja Palestra z cyklu Okno na Zachód poświęcona odbudowie Teatru Wielkiego w Warszawie. Kompozytora zawsze głęboko zajmował temat opery. Właśnie w tym roku podjął próbę zmierzenia się z tym gatunkiem, dlatego dzieli się ze słuchaczami obawami o kształt teatru operowego, bardziej podatnego na wpływy polityczne niż Filharmonia.

22 listopada - ukazuje się artykuł Bogusława Schaeffera o muzyce Palestra poświęcony analizie języka dźwiękowego polskiego kompozytora.

Powstaje II Trio smyczkowe, kompozytor kończy też pracę nad Muzyką na 2 fortepiany i orkiestrę oraz drugą wersją Koncertu skrzypcowego.

 

16 sierpnia - umiera Wanda Landowska.

Pierwszy utwór konkretny postały w nowy Studiu Eksperymentalnym Polskiego Radia: Etiuda na jedno uderzenie w talerz Włodzimierza Kotońskiego.

Jerzy Lebenstein zdobywa Grand Prix na Biennale Młodych w Paryżu. Od tego roku artysta osiada w Paryżu, gdzie tworzy między innymi dla kościoła ojców Pallotynów.

Zostaje wydana powieść Güntera Grassa Blaszany bębenek, pierwsza część tak zwanej trylogii gdańskiej - niezwykły obraz skomplikowanych problemów Gdańska w latach 1924-1949.