1910

Otóż Turkę znam tylko w lecie; poznaję późną, ale nagłą wiosnę karpacką i niepowtarzalny zapach łąk i siana. Natomiast zimy spędzamy z matką w Zakopanem, w sanatorium Dłuskiego, którego duży budynek stoi po dziś dzień u podnóża Gubałówki, daleko, na końcu Kościeliskiej – choć nazywa się oczywiście inaczej. Moja matka chorowała już wtedy na płuca, a ówczesna medycyna uważała, że na choroby piersiowe – jak się wówczas mówiło – nie ma nic lepszego, jak klimat zakopiański z jego deszczami, śniegiem, błotem i wiatrem halnym…

 

27 kwietnia - Tommaso Marinetti wygłasza swój manifest Contro Venezia passatista na Placu św. Marka w Wenecji

24 czerwca - inwazja Japonii na Koreę.

25 czerwca - w Paryżu premiera Ognistego ptaka Igora Strawińskiego.

1 grudnia - władze austriackie legalizują polską organizację paramilitarną Strzelec.

1911

Pamiętam też podróż do Lwowa, a to głównie dlatego, że wtedy po raz pierwszy w życiu widziałem prawdziwego policjanta. Stał na placu Mariackim w ciemnozielonym Waffenrocku, przy szabli i ze złotym półksiężycem na szyi, na którym były jakieś cyfry.

 

15 marca - w Moskwie prawykonanie Prometeusza Aleksandra Skriabina. 

4 kwietnia - we Florencji umiera Stanisław Brzozowski.

7 kwietnia - Grzegorz Fitelberg dyryguje prawykonaniem dedykowanej mu II Symfonii Karola Szymanowskiego.

18 maja - w Wiedniu umiera Gustaw Mahler.

Maj - Ernest Rutherford prezentuje model atomu z niezwykle małym ale masywnym jądrem („ekspreryment Rutherforda“).

21 sierpnia - pracownik Luwru Vincenzo Peruggia kradnie Mona Lisę. Jedna z najsłynniejszych kradzieży w historii, ukazuje iluzoryczność zabezpieczeń w najsłynniejszym muzeum świata.

1912

Nie pamiętam, kiedy matka zaczęła mnie zabierać do kościoła, trudno mi to sprecyzować, natomiast pamiętam, że kazano mi wtedy wkładać białą bluzkę z marynarskim kołnierzem, która, po spotkaniu z innymi dziećmi, wracała zawsze zabrudzona. Najciekawsze, że z tych Mszy nie pamiętam żadnej muzyki. A może tam nie było organów? Ale to chyba niemożliwe.

 

31 marca - wykonanie 5 Orchester-Lieder Albana Berga powoduje skandal i przerwanie koncertu.

14 kwietnia - transatlantyk Titanic zderza się z górą lodową i następnego dnia tonie. W katastrofie ginie ponad 1500 osób (ocalono  około 730).

8 października - Czarnogóra wypowiada Turcji wojnę. Później przyłączają się do niej inne kraje balkańskie. Pierwsza wojna bałkańska przynosi osłabienie Turcji na wszystkich frontach. W jej rezultacie powstaje niepodległa Albania.

16 października - prawykonanie cyklu Pierrot lunaire Arnolda Schönberga.

Oskar Milosz drukuje swój poemat Miguel Manara (tłumaczenie na polski ukazało się w 1919 roku). Ten tekst wykorzysta  Palester w swojej operze Śmierć Don Juana.

1913

Ostatni rok ustalonego porządku. Niebawem wybuchnie I wojna światowa i wszystko ulegnie zmianie. O tym przemijającym świecie Roman Palester tak pisał pod koniec życia:

Ten świat był – jak zwykle – pełen życzliwości i niechęci, miłości i nienawiści, namiętności i obojętności, zabawy i grozy, ale był też światem ustalonych wartości i kompromisu, który nie cofał się przed gwałtem, gwarantując jednocześnie pewną regularność przebiegu życia, pozwalającą zapobiegliwym ludziom projektować kariery, układy stosunków oraz rozumne proporcje szczęścia i kłopotów.

 

25 stycznia - w Warszawie przychodzi na świat Witold Lutosławski.

29 maja - prawykonanie Święta Wiosny Igora Strawińskiego w Paryżu powoduje jeden z najsłynniejszych skandali muzycznych XX wieku.

30 - czerwca początek drugiej wojny bałkańskiej.

5 września - prawykonanie II Koncertu fortepianowego Sergiusza Prokofiewa.

7 listopada - przychodzi na świat Albert Camus.

22 listopada - przychodzi na świat Benjamin Britten.

1914

Wiosną Palester zaczyna naukę gry na fortepianie u pani Pilszakowej. Kompozytor wspomina:

Bodaj na wiosnę 1914 – tak się przynajmniej domyślam – ojciec zaprowadził mnie do szkoły, gdzie kazano mi coś przeczytać, coś napisać, coś dodać czy odjąć i oświadczono, że synek pana doktora zdał egzamin z pierwszej klasy szkoły powszechnej do drugiej[…]. Mniej więcej w tym samym czasie matka poszła ze mną do swojej znajomej, p. Pilszakowej, u której w salonie stał - fortepian. […] Mama przyznała się, że rodzice chcą kupić fortepian, ale zrobią to tylko pod warunkiem, że będę dwa razy w tygodniu chodził na lekcje do p. Pilszakowej, a w domu ćwiczył to, co ona mi zada. Zgodziłem się bez namysłu – i w ten sposób rozstrzygnęły się koleje mojego życia. […] Gra na fortepianie przewyższała nieskończenie wszystkie moje zabawki. Postanowiłem, że będę całe życie grać na fortepianie. Później mi to przeszło – na szczęście!

Po wybuchu wojny ojciec Palestra zostaje zmobilizowany przez władze austriackie i wysłany na front. Pani Matylda z synem jedzie przez Sambor, Chyrów, Lesko i Zagórz do Pragi, a następnie do Wiednia. Zimę spędzają w sublokatorskim pokoju na Favoritenstrasse.

Gdzieś w okolicy świąt mama poszła na Parsifala do opery. Mnie nie wzięła, bo powiedziała, że to dla mnie za poważne. Na drugi dzień obejrzałem program, który przyniosła. Były tam liczne przykłady nutowe, jakieś melodie z wielopiętrowymi akordami bardzo skomplikowanymi, złożonymi z całych nut i półnut. Wyciągnąłem z tego wniosek, że widocznie muzyka poważna powinna być w bardzo wolnym tempie – same całe i pół nuty.

 

28 czerwca - zamach w Sarajewie, w wyniku którego ginie arcyksiąże Franciszek, stanie się przyczyną pierwszej wojny światowej.

1 sierpnia - Niemcy wypowiadają wojnę Rosji.

6 sierpnia - wymarsz Pierwszej Kompanii  Kadrowej pod dowództwem Józefa Piłsudskiego z Krakowa.

14 września - w Dąbrowie Górniczej przychodzi na świat Michał Spisak.

24 września - w Warszawie przychodzi na świat Andrzej Panufnik.

1915

Wczesną wiosną Palestrowie przenoszą się do Cieplic. Roman uczęszcza do niemieckiej szkoły i kontynuuje naukę gry na fortepianie. Wakacje spędzają w Jędrzejowie z ojcem.

W nagrodę za despekt z Parsifalem mama zaprowadziła mnie w którąś niedzielę na popołudniówkę, na której grano balet dla dzieci Die Puppenfee […] Ani przedstawienie, ani wnętrze sławnej Hofoper nie zrobiły na mnie żadnego wrażenia, po prostu dlatego, ze jedyną rzeczą, którą się zachwyciłem – z miejsca i w niesamowitym stopniu - była orkiestra! Widocznie siedzieliśmy na jakimś balkonie, bo widziałem doskonale wszystkie instrumenty i nie mogłem od nich ani oczu, ani uszu oderwać.

Ale najważniejszym moim przeżyciem w Cieplicach stała się – Fraulein Thorandt. Była to malutka staruszeczka wysuszona na kość i nie uśmiechająca się nigdy, ale ruszająca się żwawo. Miała skład fortepianów i pianin – kilkadziesiąt instrumentów zapełniało parterowe pokoje jej niedużego domu. Nie wiem jak mama ją odkryła, ale po przesłuchaniu mnie zdecydowała, że będzie dawać mi lekcje fortepianu, pod warunkiem, że będę też przychodzić ćwiczyć pod jej okiem. Zresztą była muzykiem wszechstronnym, jako że dawała również lekcje gry skrzypcowej. Początkowo nie znosiłem babusa, bo była bardzo ostra, krzyczała na mnie i biła po rekach – ale później polubiłem ją, bo odkryłem, że dzięki niej poznaję całą masę nowych rzeczy w dziedzinie muzyki.

 

22 kwietnia - pod Ypres Niemcy stosują po raz pierwszy gazy bojowe.

27 kwietnia - w Moskwie umiera Aleksander Skriabin.

5 sierpnia - wojska niemieckie zajmują Warszawę.

Charles Ives kończy swoją II Sonatę fortepianową „Concord“, nad którą pracował od 1911 (zostanie wydana w 1919).

Giorgio de Chirico i Carlo Carrà tworzą ruch pittura metefisica, który stanie się po wojnie inspiracją dla surrealizmu.

1916

Pod koniec roku Palestrowie przenoszą się do Zakopanego, gdzie mieszkają w willi "Modrzejów" na stoku Antałówki. Roman kontynuuje naukę muzyki, a wakacje spędza u Przypkowskich w Jędrzejowie.

Dom Przypkowskich jest bardzo przyjemny. Przewija się przez niego ciągle mnóstwo ludzi – przede wszystkim legionistów, którzy zaprzyjaźnili się z gospodarzami w czasie walk Pierwszej Brygady nad Nidą. W salonie stoi fortepian, na którym dużo gramy. Mówię w liczbie mnogiej, bo córka domu, młodsza ode mnie o rok Hassa, też dużo ćwiczy. Tam pierwszy raz poznaję coś w rodzaju muzyki kameralnej. Gramy mianowicie na 4 ręce różne uwertury z oper niemieckich, a jeden z oficerów przynosi często skrzypce i trzeba mu akompaniować.

 

5 lutego - w Zurychu powstaje Cabaret Voltaire, dając początek ruchowi dada.

21 lutego - początek bitwy pod Verdun.

24 marca - Enrico Granados ginie po storpedowaniu statku Sussex przez niemiecką łódź podwodną.

5 listopada - władze niemieckie i austriackie ogłaszają proklaamacje zawierającą obietnicę powstania Króleswa Polskiego. Palester w swojej autobiografii tak komentował to wydarzenie: Dziś mało kto wie o tym coś nie coś – dorośli wbili nam w głowy, że jego treść była fatalna. A w rzeczywistości był to przecież pierwszy podmuch wolności, pierwszy zwiastun późniejszego, pełnego triumfu. Teraz już było wiadomo na pewno, że Ona będzie i to niedługo…

W Tymoszówce i Zarudziu Karol Szymanowski pisze III Symfonię i I Koncert skrzypcowy.

1917

We wrześniu Roman Palester zostaje przyjęty do I klasy II Prywatnego Gimnazjum Realnego w Zakopanem („Liliana”). Gra w szkolnej orkiestrze na tubafonie. Palestrowie przenoszą się do pensjonatu "Sariusz" przy Chałubińskiego.

Pamiętam, jak chodziłem do tego gimnazjum w ciągu dwóch lat i zachowałem z niego bardzo miłe wspomnienia. Profesor Bielawa – polonista, geograf Wuttke, przyrodnik Stecki, łacinnik Hahn i germanista Cichocki – uwieczniony później przez Choromańskiego w Zazdrości i medycynie – wszystko to byli ludzie o solidnych horyzontach.

 

22 stycznia - orędzie prezydenta USA Wilsona zawierające postulat powstania niepodległej Polski.

27 września - w Paryżu umiera Edouard Degas.

7 listopada - w Rosji wybucha rewolucja (ze względu na stosowanie kalendarza juliańskiego zwana październikową).

17 listopada - w Meudon  umiera August Rodin.

Apolinaie wprowadza termin surrealizm pisząc o muzyce Erica Satiego.

W Amsterdamie powstaje grupa de Stijl, grupująca zwolenników abstrakcjonizmu geometrycznego.

1918

Lata nauki w Zakopanem. Ojciec Romana Palestra pracuje w Krakowie. Choć często przyjeżdża, Romanowi brakuje prawdziwej atmosfery domu. Stan zdrowia matki stale się pogarsza.

 

Luty - na Białorusi umiera Tadeusz Miciński.

3 marca - bolszewicki rząd zawiera jednostronne porozumienie (tzw.  traktat brzeski) z Niemcami i Austro-Węgrami kończące działania wojenne na froncie wschodnim.

25 marca - w Paryżu umiera Claude Debussy.

11 listopada - zostaje zawarty rozejm w Compiègne między Ententą a Cesarstwem Niemieckim. Rada Regencyjna przekazuje władzę Piłsudskiemu. Symboliczna data odzyskania przez Polskę niepodległości.

Ukazuje się drukiem pierwszy tom historiozoficznego dzieła Oswalda Spenglera Upadek Zachodu.

Pierwsza wystawa formizmu w Krakowie.

1919

19 sierpnia umiera Matylda Palestrowa, matka Romana.

Zapanowało wtedy we mnie uczucie absolutnej pustki, z ojcem nie miewałem na ogół nigdy bliższego kontaktu, teraz nagle zrozumiałem, że straciłem najbliższego człowieka, że to jest nieodwołalne i nic się już nie da zrobić.

Roman wyjeżdża do Krakowa, gdzie mieszka z ojcem w nieczynnej przychodni lekarskiej na rogu Radziwiłłowskiej i Kopernika. Później chłopca przygarnia Zofia Przypkowska mieszkająca na Lenartowicza 8. Roman rozpoczyna naukę w IV Państwowym Gimnazjum przy ulicy Krupniczej. Uczęszcza też do Instytutu Muzycznego Klary Umlaufowej.

Pani Przypkowska zastępowała mi matkę w tym wszystkim, co dotyczyło spraw wychowania i materialnego urządzenia życia, ale nie mogła – pomimo najlepszej dobrej woli zastąpić mi matki w intymności uczuć, ponieważ nie okazałem jej dostatecznego zaufania. Trudny byłem.

 

5 stycznia - powstaje lokalna partia nazistowska, która od kwietnia 1920 będzie posługiwała się nazwą NSDAP.

18 stycznia-28 czerwca - konferencja pokojowa w Paryżu. Uznanie niepodleglości Polski.

26 stycznia - wybory do Sejmu w Polsce.

16 marca - Walter Griopius zakłada w Darmstadt Bauhaus, szkołę budownictwa, która odegra kluczowa rolę w rozwoju awangardy w międzywojennych Niemczech. 

22 lipca - w Londynie odbywa się prawykonanie opery Manuela de Falli El sombrero de tres picos.

29 listopada - zostaje otwarta kawiarnia poetów "Pod Pikadorem". W niej promują swoje dzieła członkowie grupy poetyckiej Skamander: Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński i Jan Lechoń.

Marcel Proust otrzymuje Nagrodę Goncourtów za powieść W cieniu rozkwitajacych dziewcząt, drugą część cyklu W poszukiwaniu straconego czasu.