1940
Palester zarabia na życie grając w lokalu "Gastronomia" w Warszawie.
Po pierwszych burzliwych miesiącach okupacji przyzwyczailiśmy się wszyscy do zupełnej destabilizacji i do sytuacji w której nikt nie był pewny dnia ani godziny. Irzykowski twierdził, że był to czas "darowany od Boga" w tym sensie, że byliśmy zwolnieni od jakichkolwiek zajęć ubocznych i mogliśmy się skupić wyłącznie na pracy twórczej. Ale ten "czas" działał wyłącznie na korzyść drobnych zapisków, "dzienników", szkiców i drobiazgów artystycznych, natomiast praca nad jakąkolwiek wielką formą była podwójnie trudna. Stąd na przykład inflacja liryki przy absolutnym braku powieści. W muzyce było to może mniej jaskrawe, ale niektórzy koledzy nie mogli zmusić się do normalnej, wytrwałej pracy. Pracować naprawdę twórczo mogli tylko ludzie o bardzo mocnych nerwach.
8 maja - kompozytor zostaje aresztowany i osadzony na Pawiaku. Po 6 tygodniach zwolniony dzięki staraniom Barbary Podoskiej. Jesienią wyjeżdża do Jędrzejowa.
Powstaje Divertimento na 6 instrumentów i Sonatina na 4 ręce.
5 marca - Stalin podpisuje dokument (zaproponowany przez Berię) o likwidacji polskich więźniów wojennych. 22 000 oficerów Wojska Polskiego zostaje wkrótce rozstrzelanych (m.in. w Katyniu).
29 czerwca - w Szwajcarii umiera Paul Klee.
21 października - ukazuje się powieść Ernesta Hemingwaya Komu bije dzwon.
7 listopada - prawykonanie Symfonii in C Igora Strawińskiego.
1941
Podczas pobytu w Jędrzejowie Palester pisze Koncert skrzypcowy.
W sumie był to duży, czterdziestominutowy utwór, raczej może "symfonia koncertująca" aniżeli klasyczny koncert, ale o to mi wówczas chodziło. Syntetyzował on wyjątkowo wyraźnie wszystkie komponenty mojego "nowego" stylu. Szeroko zarysowana forma, w której poszczególne tematy rozrastały się do całych "grup tematów", częste i liczne zmiany temp i charakteru muzyki, pewien charakterystyczny oddech romantyczny, jeszcze nie ekspresjonistyczny, ale już żeglujący zdecydowanie na fali atonalizmu i chromatyzmu integralnego (choć jeszcze bez serializmu) - wszystko to cechuje prawie wszystkie utwory moje pisane w czasie wojny, ale najwyraźniej uwydatnia się w tym koncercie.
15 stycznia - w obozie w Görlitz zostaje wykonany Quatour pour la fin du temps Oliviera Messiaena. Wykonanie tego dzieła dla jeńców przez jeńców było niezwykłym wydarzeniem.
22 czerwca - Niemcy napadają na Związek Radziecki.
29 czerwca - w USA umiera Ignacy Jan Paderewski.
30 lipca - zostaje zawarty układ Sikorski-Majski przywracający stosunki dyplomatyczne między Polską a ZSRR.
9 października - prezydent Roosevelt podejmuje decyzję o programie mającym na celu budowę bomby atomowej. Projekt ten będzie znany jako „projekt Manhattan”.
7 grudnia - atak Japończyków na Pearl Harbour. Początek działań wojennych na Pacyfiku.
1942
16 czerwca - Palester bierze ślub z Barbarą Podoską. W tym czasie pisze sielankę Kołacze, która jest prezentem ślubnym dla żony oraz zaczyna pracować nad II Symfonią i Concertinem na fortepian i orkiestrę.
W początku 1942-go roku zabrałem się do zrealizowania pomysłu, z którym nosiłem się już od dłuższego czasu. Chodziło o sielankę Kołacze Szymonowicza, której tekst jest bardzo pięknym i efektownym przykładem barokowego poematu epitalamicznego. Chciałem to skomponować jako prezent dla Barbary z okazji naszego ślubu, który odbył się w czerwcu 1942 w kościele św. Jakuba na placu Narutowicza. Utwór napisany jest na czterogłosowy chór żeński z towarzyszeniem orkiestry kameralnej złożonej z 20 solowych instrumentów i składa się z siedmiu części. Ale nie jest to suita i dlatego unikam tego określenia w tytule, który brzmi po prostu: Kołacze, poemat epitalamiczny na chór żeński i orkiestrę kameralną do słów Sz. Szymonowicza.
Lato i jesień młoda para spędza w Żerosławicach (u rodziny Barbary). Późną jesienią Palestrowie wracają do Warszawy.
14 lutego - powstaje Armia Krajowa (z przekształconego Związku Walki Zbrojnej).
22 lutego - w Brazylii popełnia samobójstwo Stephan Zweig.
23 sierpnia - początek Bitwy pod Stalingradem, przełomowy moment drugiej wojny światowej.
John Cage komponuje pieśń do słów Jameca Joyce'a A wonderful widow of eighteen's spring
1943
Większość tego roku Palester wraz z żoną spędza w Żerosławicach. Komponuje wtedy Polonezy M. K. Ogińskiego, oraz zaczyna pracę nad operą Żywe kamienie według Berenta.
Ale na razie, pod koniec okupacji kochany Edziomundzio [dyrektor podziemnego radia - Edmund Rudnicki] wpadł na pomysł, aby odrestaurować nieco dorobek Michała Kleofasa Ogińskiego. Zapalony pokaźnym honorarium zabrałem się żwawo do pracy i napisałem na małą orkiestrę utwór pod tytułem: Polonezy Ogińskiego. Była to w gruncie rzeczy niełatwa, żmudna praca i strawiłem nad nią więcej czasu niż nad różnymi skomplikowanymi kompozycjami. Po prostu musiałem wyłowić z dorobku Ogińskiego to, co jeszcze zachowało jakąś wartość, powiązać ze sobą, połączyć niekiedy nawet w pół frazy, i zachowując klasyczną atmosferę harmoniczną, ożywić instrumentacją, figuracjami oraz dorzuceniem rozmaitych głosów wewnętrznych.
28 marca - w Beverly Hills umiera Sergiusz Rachmaninow.
19 kwietnia - wybucha powstanie w Getcie warszawskim.
30 maja - umiera Bolesław Miciński.
31 lipca - z lotu zwiadowczego nie wraca słynny pisarz Antoine de Saint-Exupéry.
8 października - Bela Bartók kończy pisać swój Koncert na orkiestrę.
4 listopada - prawykonanie VIII Symfonii Dymitra Szostakowicza.
28 listopada-1 grudnia - konferencja wielkich mocarstw w Teheranie.
1944
W czasie Powstania ginie młodszy brat Palestra – Krzysztof, a 19 listopada umiera jego ojciec.
Do listopada Palestrowie spędzają czas w Żerosławicach. Po spaleniu dworu udają się do Krakowa, a następnie do Zakopanego.
W ostatnich dwóch latach wojny poświęciłem też sporo czasu Żywym Kamieniom. Zrobić wersję operową ze sławnej powieści Berenta - kusiło mnie to od dawna. Tekst wykroiłem sam, wzbogacając go w partiach chóralnych kilkoma fragmentami z antologii średniowiecznych Carmina burana. Muzykę szkicowałem względnie szybko, nawet po Powstaniu Warszawskim na wsi pod Krakowem i pod koniec okupacji w Zakopanem nie przerywałem roboty.
23 stycznia - w Oslo umiera Edvard Munch.
1 lutego - umiera Piet Mondrian.
1 sierpnia - wybucha w Warszawie powstanie. Przyniesie ono zagładę miasta, zginą też poeci: Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy oraz kompozytor Roman Padlewski.
13 grudnia - we Francji umiera Wassily Kandinsky.
19 grudnia - Yvonne Loriod prawykonuje Vingt regard sur l'Enfant Jesus Oliviera Messiaena.
1945
Styczeń i luty spędza Palester w Zakopanem (zostaje na krótko aresztowany przez Niemców).
W marcu Palestrowie przenoszą się do Krakowa. Otrzymują przydział do mieszkania przy ulicy Lea 51 m. 8.
4 kwietnia - na inauguracyjnym koncercie Filharmonii Krakowskiej wykonano Polonezy Ogińskiego Palestra.
Palester zostaje prorektorem i profesorem krakowskiego Państwowego Konserwatorium Muzycznego. Na I Zjeździe Związku Kompozytorów Polskich zostaje wybrany wiceprezesem Zarządu Głównego i prezesem Oddziału Krakowskiego. Zostaje też członkiem Komisji Programowej Szkolnictwa Muzycznego i członkiem Rady Kulturalnej przy Ministerstwie Kultury i Sztuki. Na I Festiwalu Muzyki Współczesnej zostają wykonane Polonezy Ogińskiego.
Palester pisze muzykę do filmu Zakazane piosenki.
[...] naszych kontaktów z nowymi władzami nie braliśmy na początku tak całkiem na serio. Widzieliśmy raczej niekompetencję, braki organizacyjne i zaczęliśmy sobie wyobrażać, że w tych warunkach uda się więcej uratować. Więc zaczęliśmy wyciągać pieniądze na różne projekty, tu na teatr operowy, tam na filharmonię lub szkołę muzyczną, a ministrowie kiwali dobrotliwie głowami i odpowiadali: świetnie, świetnie...
17 stycznia - wyzwolenie Warszawy przez wojska radzieckie.
8 maja - koniec II wojny światowej.
7 czerwca - premiera opery Beniamina Brittena Peter Grimes.
15 września - Anton Webern zostaje przypadkowo zastrzelony przez żołnierza amerykańskiego.
26 września - w Nowym Jorku umiera Bela Bartók.
24 października - powstaje Organizacja Narodów Zjednoczonych.
W Polsce zostają przywrócone organizacje muzyczne: Polskie Wydawnictwo Muzyczne w Krakowie, Związek Kompozytorów Polskich, czasopismo Ruch Muzyczny, restytuuje swą działalność Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej i wiele filharmonii. Powstaje Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia.
Czesław Miłosz wydaje zbiór wierszy z lat 1932-45 – Ocalenie.
1946
14 lipca - wykonanie Koncertu skrzypcowego Palestra w Londynie w ramach Festiwalu ISCM. Koncert, który wykonała Eugenia Umińska pod dyrekcją Grzegorza Fitelberga, był wielkim sukcesem.
27 września - Palester otrzymuje pierwszą nagrodę muzyczną miasta Krakowa za całokształt twórczości. W Polsce jest uważany za jednego z najważniejszych kompozytorów swojego pokolenia, następcę Szymanowskiego. Jak wspomina Jan Krenz, mówiono wówczas: To jest ten wielki Roman Palester.
5 grudnia – wykonanie II Symfonii w Paryżu.
Palester komponuje Serenadę na dwa flety oraz I Trio smyczkowe.
11 lutego - powstaje Instytut Literacki w Paryżu.
5 marca - Winston Churchill podczas przemówienia w Fulton (USA) formułuje doktrynę o „żelaznej kurtynie”.
1 października - ogłoszenie wyroku Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze. Na karę śmierci zostało skazanych 12 zbrodniarzy wojennych.
Zostają zainicjowane przez Wolfganga Steinecke Kursy Muzyki Współczesnej w Darmstadt.
W Krakowie premiera sztuki Jerzego Szaniawskiego Dwa teatry.
Hermann Hesse otrzymuje Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury.
1947
W początku roku Palester bierze urlop na uczelni i wyjeżdża do Paryża. Nie zrywa jednak kontaktów z krajem, Polskie Wydawnictwo Muzyczne dalej zamawia i wydaje jego utwory. Przyczyny swojego wyjazdu do Paryża tłumaczy kompozytor w liście do szefa PWM - Tadeusza Ochlewskiego z 17 stycznia:
Nie widzę możliwości spokojnej pracy dla siebie w kraju, jeśli olbrzymia większość kolegów ma być na mnie wściekła tylko za to, że ja piszę muzykę a oni nie. – Ostatecznie na palcach jednej ręki mogę wyliczyć kolegów, jak Wiechowicz, Lutosławski albo Malawski, którzy byli dla mnie zawsze lojalni.
Ale już 19 października w liście do Feliksa Łabuńskiego, kompozytora przebywającego w USA pisał ostrzej:
Niesłychanie niezdrowa i demoralizująca atmosfera polityczna w kraju wpływa fatalnie zarówno na twórczość, jak i charaktery ludzkie. Koledzy żrą się między sobą niesłychanie, a co najważniejsze, prawie nie piszą.
W Paryżu powstają Nokturn i Mała serenada.
19 stycznia - w Polsce wybory do Sejmu Ustawodawczego.
23 stycznia - umiera Pierre Bonnard.
5 czerwca - ogłoszenie Planu Marshalla.
Wydanie powieści Alberta Camusa Dżuma.
Tomasz Mann kończy prace nad powieścią Doktor Faustus, w której ważnym wątkiem jest życie kompozytora wzorowane na postaci Arnolda Schönberga.
Andre Gide laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.
Powstają nowatorskie utwory Andrzeja Panufnika: Kołysanka i Krąg kwintowy.
1948
Palester kończy pracę nad monumentalnym dziełem wokalno - instrumentalnym, Requiem, które poświęcone jest ofiarom wojny. Dużo komponuje, powstają: Suita weselna na orkiestrę smyczkową, Divertimento na 9 instrumentów oraz Sinfonietta. Rozpoczyna pracę nad kantatą Wisła.
Odmowa udziału w Światowym Kongresie Intelektualistów we Wrocławiu jest kolejnym przejawem coraz większego dystansu do rozwoju sytuacji w kraju.
Byłem wtedy w Paryżu, gdzie Putrament - ówczesny ambasador - zaagitował całą francuską lewicę intelektualną. Co było dość łatwe, jako że wtedy prawie wszyscy intelektualiści francuscy byli albo komunistami, albo "poputczikami". [...] Kiedy Warszawa zażądała, abym wziął udział w Kongresie w delegacji polskiej - odmówiłem i nie pojechałem do Wrocławia. Była to decyzja raczej irracjonalna, poniosła mnie pasja.
6 kwietnia - w Katowicach ma miejsce prawykonanie I Symfonii Witolda Lutosławskiego.
W nocy z 22 na 23 kwietnia rozpoczyna się blokada Berlina przez ZSSR. Potrwa przez 11 miesięcy.
25-28 sierpnia - Kongres Intelektualistów we Wrocławiu w obronie pokoju.
15 grudnia - w Auli Politechniki Warszawskiej odbywa się Kongres Zjednoczeniowy PPS i PPR - powstaje PZPR.
Thomas Merton publikuje Siedmiopiętrową górę.
Powidoki słońca Władysława Strzemińskiego.
Pierwsza wystawa Willema de Kooninga w Eagen Galerry w Nowym Jorku.
Olivier Messiaen komponuje SymfonięTurangalila.
1949
5-9 sierpnia - Palester przyjeżdża na Zjazd Kompozytorów i Krytyków Muzycznych w Łagowie. Utwory Palestra są poddane ostrej krytyce przez ministra Włodzimierza Sokorskiego przewodniczącego obradom, a jego postawa kompozytorska uznana zostaje za formalistyczną. Jednocześnie Palester otrzymuje od Sokorskiego propozycję objęcia stanowiska rektora Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie lub Dyrektora Filharmonii Warszawskiej. Palester wraca do Paryża nie wykluczając możliwości powrotu do kraju, o czym świadczą pisane wówczas listy.
Intensywnie pracuje. Kończy pracę nad III Symfonią na dwie orkiestry smyczkowe oraz nad kantatą Wisła.
4 kwietnia - w Waszyngtonie podpisanie Traktatu Północnoatlantyckiego, który ustanawia NATO.
5-8 sierpnia - Konferencja w Łagowie. Twórcom zostaje narzucona doktryna realizmu socjalistycznego.
2 grudnia - w Bostonie prawykonanie monumentalnej symfonii Turangalila Oliviera Messiaena.
George Orwell wydaje swój profetyczny Rok 1984 (w Polsce zakazany przez cenzurę do 1989 roku).
Ukazuje się zbiór opowiadań fantastycznych Alef Jorgesa Louisa Borgesa.
Andrzej Wróblewski maluje cykl Rozstrzelanie.
Symfonia rustica Andrzeja Panufnika zostaje nagrodzona na Konkursie Kompozytorskim Fryderyka Chopina.
William Faulkner otrzymuje Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury.