II Kwartet smyczkowy, 1936.

II Kwartet smyczkowy powstał podczas pobytu kompozytora w Paryżu w 1936 roku. Było to już drugie dzieło niespełna trzydziestoletniego kompozytora w tym trudnym, wymagającym gatunku. Jeszcze podczas studiów powstał bowiem I Kwartet smyczkowy. Sam kompozytor bardzo krytycznie oceniał swoją pierwsza próbę w gatunku kwartetu (podobnie zresztą ocenił z perspektywy lat powstałą parę lat później I Symfonię), pisząc po latach: 

Nie miałem wówczas najmniejszej ochoty na kwartet – stąd utwór był pisany bez przekonania i od początku uważałem go za bardzo kiepski. Nigdy nie był wykonywany. Pokazywałem partyturę m.in. Młynarskiemu, który w latach 1931–1932 interesował się mną, ale widziałem, że nie bardzo mu się to podobało. Partytura była u mnie i spłonęła na Grójeckiej.

Już pod koniec 1936 roku Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej zarekomendowało II Kwartet smyczkowy Palestra na Festiwal MTMW (ISCM) do Paryża. Niestety utwór nie został tam wykonany, a jego prawykonanie odbyło się w Warszawie 17 marca 1937 roku. Natomiast na Festiwalach MTMW II Kwartet pojawił się po wojnie – został wykonany w 1946 roku w Londynie. Sam kompozytor tak komentował kwartet:

Utwór stanowi pierwszą próbę kompozytora, aby zerwać związki z neoklasycznym stylem jego młodości. Charakteryzuje się pojawieniem się, dotychczas nieobecnej w twórczości Palestra, tendencji mającej na celu zwiększenie wyrazu i prowadzącej do ekspresjonizmu.

Dzieło rozpoczyna wolny wstęp. Potem następuje ostro wyprofilowany pierwszy temat, a potem kolejny, wolny. Po długim przetworzeniu, część kończy się skróconą repryzą w której brak drugiego tematu. Potem następuje wolna część z wznosząca się linią melodyczną, pełną wyrazu. Po krótkim recytatywie następuje trzecia część, w formie ronda, na której końcu znajduje się potężne stretto, gdzie cały dotychczasowy materiał zostaje jeszcze raz przetworzony. Utwór kończy się repryzą wstępnego tematu pierwszej części.

Rzeczywiście, w kompozycji tej mamy do czynienia z połączeniem zasady allegra sonatowego i cyklu sonatowego. W kluczowych momentach dzieła pojawia się także początkowy temat – mający charakter motta. Tworzy on klamrę całej kompozycji, która formalnie przypomina pod względem budowę Sonaty h-moll Liszta . 

Stylistycznie kwartet wyraźnie nawiązuje do twórczości Szymanowskiego. Znajdziemy tu i nastrojowy, impresjonistyczny klimat (już na samym początku), jak i nawiązanie do folkloru podhalańskiego. Samodzielnym rysem Palestra jest natomiast gęsta siatka harmoniczna i wszechobecny żywioł polifoniczny.

II Kwartet smyczkowy to jedno z najwybitniejszych dzieł młodego Romana Palestra, łączące elementy motoryczne (ale dalekie od obiegowego neoklasycyzmu) z lirycznymi epizodami, mającymi wyraźne źródło w twórczości Karola Szymanowskiego, zapowiadające jednak już późniejszą ewolucję kompozytora w stronę ekspresjonizmu.  

Charakter utworu odbiega od beztroskiego nastroju większości kompozycji Palestra z tego okresu, takich jak chociażby Concertino na saksofon, Mała uwertura czy Wariacje na orkiestrę kameralną. Być może dlatego Konstanty Regamey zauważył w swojej recenzji, iż

Kwartet jest pierwszym wykonanym dziełem Palestra, w którym się on «znalazł». Znalazł się nagle, wybuchowo, od razu i inaczej niż się można było spodziewać.