Leoš Janaček (1854-1926)

Janaček to typ niemal genialnego samouka i oryginała, który studiował wprawdzie w młodości kompozycję u rozmaitych, nader akademicko usposobionych profesorów niemieckich, ale który w gruncie rzeczy doszedł do wszystkiego sam, a w każdym razie wytworzył sobie całkiem niezależnie swój odrębny, oryginalny styl. Muzyka Janačka opiera się często na ludowych melodiach czeskich, ale jeszcze częściej na tematach własnych autora, utrzymanych jednak zawsze w stylu ludowej muzyki czeskiej. Natomiast sposób prezentacji tych tematów, ich opracowanie, rozwój myśli muzycznej, konstrukcja tej muzyki jest czymś najzupełniej oryginalnym, czymś niepowtarzalnym – jest własnością Janačka. Na tym też polega jego wielkość i oryginalność. Ten Morawianin, który niemal całe swe długie życie spędził w rodzinnym Brnie, wystąpił w pierwszych latach naszego wieku z operą Jenufa, która była rewolucją na owe czasy. Zewnętrznie, szczególnie od strony brutalnego libretta, utrzymana jest ta opera w stylu panującego wówczas weryzmu włoskiego wprowadzonego w życie przez Mascagniego, Leoncavalla i Pucciniego. Ale jak zawsze u Janačka, tak i tu pozory zewnętrzne nie są miarodajne. W istocie rzeczy jest to głęboki dramat psychologiczny, w którym muzyka gra najzupełniej oryginalną rolę. Podmalowuje ona jedynie z lekka atmosferę libretta i nie rezygnuje z najcenniejszej wartości operowej, jaką jest zawsze śpiew.

1953