Wariacje na fortepian

Data powstania Wariacji na fortepian budzi wiele wątpliwości. W niektórych spisach utworów Romana Palestra Wariacje na fortepian pojawiają się już w roku 1957. Również taką datę podaje zaprzyjaźniony z twórcą pianista, Jerzy Gajek, w swoim artykule o kompozytorze opublikowanym w paryskiej „Kulturze”. Natomiast w materiałach przygotowywanych z myślą o planowanym folderze kompozycji Palestra, znajdziemy datę powstania dzieła: 1968 (z uwagą, że wydanie w oficynie Suvini Zerboni ma nastąpić w 1969 roku). W tym katalogu znajdziemy również krótki opis utworu, pióra kompozytora: 

Wolny temat przedstawia cały materiał dwunastotonowy, z którego są zbudowane całe wariacje. Pierwsze dwie wariacje są utrzymane w płynnym, ożywionym tempie. Trzecia stanowi wolną część, po której następuje czwarta wariacja, utrzymana w charakterze menueta. Po niezwykle burzliwej i ruchliwej piątej wariacji, kompozycję wieńczy szósta wariacja, utrzymana w tym samym ekspresyjnym nastroju, w jakim dzieło się rozpoczęło.

Ostatecznie do wydania Wariacji w 1969 roku nie doszło, a kompozytor prawdopodobnie dokonał jeszcze wielu retuszy. Ostateczna wersja kompozycji pochodzi z 1972 roku i odbiega znacznie od podanego przez Palestra opisu. 

Po temacie o charakterystycznym dla kompozytora rytmie sicilianowym (występuje on np. w Preludium VII) pojawia się pierwsza wariacja w potoczystym tempie (oznaczenie flessibile), ale druga wariacja jest wolna, a trzecia charakterystyczna w tempie Piu mosso. Kolejna wariacja ma charakter scherza i obfituje w repetycje prowadzące do kulminacji w piątej wariacji. Finał jest, jak w opisie Palestra, powrotem do klimatu i charakteru tematu (po nim następuje jeszcze coda, utrzymana w zbliżonym charakterze). 

Podobnie jak inne kompozycje fortepianowe Palestra z tego okresu, w Wariacjach nie stosuje on kresek taktowych. Nie mamy tu jednak do czynienia z taką swobodą przebiegu, jak w późniejszych Esspressioni, jako że wyraźna dyscyplina rytmiczna zostaje utrzymana. 

Nic nie wiadomo o wykonaniach Wariacji za życia kompozytora. Nie doszło również do wydania kompozycji. Dopiero w 2018 Wariacje wykonał Jakub Tchorzewski, który nagrał je również na płytę CD.