Audycja z cyklu Muzyka obala granice nr 9 wyemitowana 4 lipca 1952

Béla Bartók, którego cały wolny świat uważa dziś zgodnie za jednego z największych kompozytorów XX wieku, znalazł się na początku wojny w ciężkiej i tragicznej sytuacji. Ten człowiek, który ponad wszystko ukochał swoją węgierską ojczyznę, postanowił w listopadzie 1939 roku opuścić kraj i Europę pomimo tego, że rząd węgierski gotów był uczynić wszystko, aby go zatrzymać na Węgrzech. Ale Bartókbył tak wrogo nastawiony do nadciągającej burzy totalitarnej, tak gorąco bronił wszędzie i zawsze niezależności artysty i podstawy humanistycznej, że w końcu wyjazd stał się koniecznością.

W Nowym Jorku, dokąd się przeniósł, był znany i ceniony przez sfery muzyczne, ale całkowicie nieznany szerszej publiczności. Stąd też ostatnie lata jego życia, właśnie lata nowojorskie, były raczej ciężkie pod względem materialnym. Zmarł w jesieni 1945 roku w biedzie, a Amerykański Związek Autorski pokrył koszta jego pogrzebu. Ale w ciągu tych ostatnich lat Bartók pracował niezmordowanie i wtedy właśnie napisał swe najlepsze utwory. Na drugi nieomal dzień po śmierci przyszła nagle sława, sukces, powodzenie. W ciągu kilku lat jego utwory obiegły cały świat i stały się niesłychanie popularne. Wśród kompozytorów współczesnych Bartók jest bodaj tym, którego muzyka najłatwiej i najbezpośredniej trafia do słuchacza. Stoi ona bowiem poza wszelką problematyką modernizmu, co dowodzi, że język, jakiego kompozytor używa, staje się nieważny, jeśli artysta ma rzeczywiście coś istotnego do powiedzenia.

Na Węgrzech nie ośmielono się dotychczas zabronić wykonywania muzyki Bartóka, ale nie gra się jej ani w Rosji, ani w innych krajach znajdujących się pod okupacją sowiecką. Widocznie władcy tamtejsi uważają za rzecz niebezpieczną granie muzyki Bartóka, artysty, który wszędzie i zawsze w ciągu swej działalności podkreślał, że sztuka nie może istnieć bez wolności i że podstawowym obowiązkiem artysty jest walczyć stale o sprawę wolności i niezawisłości człowieka. Ponieważ, jak mówiliśmy, muzyka Bartóka nie jest, poza Węgrami, grana w innych krajach opanowanych przez Moskwę, pozwolimy sobie zatem zaproponować państwu wysłuchanie jednego z najpiękniejszych jego utworów,  Koncertu na orkiestrę, który powstał w roku 1943.

 

[Fragment muzyczny: Béla Bartók– Koncert na orkiestrę w wykonaniu amsterdamskiej Concertgebouw Orchestra pod batutą Edwarda van Beinum]