Paul Hindemith (1895-1963)

Hindemith jest wzorowym typem intelektualisty niemieckiego. Pochodzi on z pokolenia, które w pierwszej młodości utraciło w pewnym sensie oparcie pod nogami i które zostało skazane na wypracowanie sobie na nowo całego własnego świata pojęć i zasad. Przetłumaczone na język muzyczny oznaczało to koniec uroczystych, patetycznych legend Wagnerowskich i tendencję do pisania muzyki prostej, a wzruszającej, bez dawnych gradulokwencji. W dziesięcioleciu 1920 – 30 Hindemith wytworzył sobie własny styl w oparciu o sztukę Jana Sebastiana Bacha. Odnowił on i odświeżył stare metody kantrapunktyczne i kształtując swą muzykę na zasadach niemal wyłącznie kontrapunktycznych stał się przywódcą całej licznej gromady młodzieży niemieckiej, która szukała wtedy wyjścia z bezdroży epigonizmu powagnerowskiego. Hindemith przejął – chwilami nawet do przesady – wszystkie zasady kompozytorskie i nawet sposoby techniczne Bacha z tą różnicą, że zaaplikował je na gruncie modernistycznego materiału, to jest w dziedzinie muzyki znacznie bardziej dysonansowej. Dziś ta reakcja kontrapunktyczna, bachowska należy do przeszłości, ale jej olbrzymią zaletą było oczyszczenie języka muzycznego, nadanie mu jasności i precyzji, co przecież nigdy nie było najmocniejszą stroną muzyki niemieckiej. Najlepszy okres twórczości Hindemitha, okres lat męskich zbiegł się z epoką przewrotu hitlerowskiego w Niemczech i następującymi latami straszliwego kataklizmu światowego. W latach 1935-36 w obliczu upadku moralnego swego kraju, w chwili srożenia się najgorszych instynktów, Hidndemith przenosi się myślą do równie ciężkiego w historii Niemiec okresu, okresu wojen chłopskich, kiedy równie zawaliły się wszystkie walory i kraj zdawał się być na zawsze zalany barbarzyństwem. Na tle tej epoki zafrapowała Hindemitha postać Mattiasa Grünewalda, wielkiego malarza renesansu niemieckiego, którego twórczość przypada właśnie na ów bogaty w wydarzenia okres reformacji i wojen chłopskich. W roku 1936 Hindemith pisze swe największe – dotychczas – dzieło, operę Maciej Malarz, w której na tło ponurej epoki walki wszystkich przeciwko wszystkim, epoki, która podważyła wszystkie zasady współżycia ludzi, rzuca postać Macieja malarza, intelektualisty bez skazy, jednego z tych, którzy w takich chwilach ratują samą istotę cywilizacji. Mistrz Maciej wtłoczony między walczące z sobą rozbestwione bandy, między protestantów i papieskich, kończy wycofaniem się z wszelkiego życia zbiorowego. Rezygnuje ze wspaniałych zamówień elektora Heskiego i wybiera samotność, która jedynie pozwoli mu malować po prostu chwałę Bożą i wypowiedzieć całą tęsknotę człowieka do Boga. Ta opera była tak oczywistym zajęciem postawy przeciw hitleryzmowi, była tak ostrą krytyką reżimu, że bezpośrednio po jej napisaniu Hindemith opuścił Niemcy i osiedlił się w Stanach Zjednoczonych. Po jego wyjeździe zaprzestano w Niemczech grać jego muzykę i trzeba było dopiero upadku Hitlera, aby powróciła na afisze w kraju rodzinnym kompozytora. W latach powojennych Hindemith przyjeżdżał parokrotnie do Niemiec, dyrygował koncertami swej muzyki, ale na stałe do Niemiec nie powrócił. Pozostał w Stanach, naśladując w tym swego wielkiego rodaka Tomasza Manna. Widocznie istnieją w życiu psychicznym niektórych intelektualistów przeżycia, których nie da się cofnąć i wymazać i które wywołują decyzje definitywne. Hindemith nigdy nie wyjaśniał powodów swej decyzji niewracania do Niemiec, ale wydaje się, że nie przyszła mu ona łatwo.

1955